KIYAS
Birşeyi başka bir şeyle ölçmek, karşılaştırmak anlamına gelir. Bir terim olarak; hakkında ayet ve hadislerde bir hüküm bulunmayan bir meseleyi ortak özelliklerinden dolayı, hakkında hüküm bulunan bir mesele ile karşılaştırmak, onun hükmünü buna da vermek, demektir.
Buna şarabı örnek verebiliriz. Şarap, Kur’an-ı Kerim’de yasaklanmıştır. Ancak daha sonraki devirlerde rakı, votka, şampanya, viski gibi değişik adlarda içkiler ortaya çıkmıştır. Bunlar, Kur’an’da isim olarak zikredilmez. Şarabın, sarhoşluk verdiği için yasaklandığı, üzerinde düşünülünce anlaşılacağı gibi, çeşitli hadislerde de bu nokta belirtilmiştir. Bu yeni içki çeşitlerinin de içeni sarhoş ettiği belli olunca, şarabın hükmü, ortak nitelik olan sarhoş etme (iskâr) özelliği yüzünden kıyas yoluyla diğer alkollü içkilere de şamil olur.
Kıyas’ın şer’î bir delil oluşu ayet, hadis ve sahabe uygulamalarıyla sabittir. Bir ayette yahudilerin başına gelen sıkıntı ve felaketler anlatıldıktan sonra, şöyle buyurulur: “Ey akıl sahipleri, ibret alın”79
Has’am’lı bir adam Hz. Peygamber’e gelerek, babasının yaşlı olduğunu ve hac kendisine farz olduğu halde bunu yapacak durumda bulunmadığını ve onun yerine hac yapıp yapamayacağını sordu. Hz. Peygamber, “Babanın borcu olsaydı, onu ödeseydin, baban borçtan kurtulmuş olmaz mıydı?” sorusunu sormuş, adam; “evet” deyince de, “o halde babanın yerine hac edebilirsin” buyurmuştur.80
Bazı sahabiler, Hz. Ebu Bekr’e bey’at ederken, Hz. Peygamber (s.a.s)’in onu namaz için imam olarak seçtiğini göz önüne almışlar ve hılafeti namaz imamlığına kıyas etmişlerdir.81
Kıyas dört rükünden oluşur: a) Asl: Bu, hakkında hüküm bulunan nass (ayet, hadis)tır. b) Fer’: Bu, hakkında hüküm bulunmayan ve kıyasla çözümlenmek istenen meseledir. c)Hüküm: Kıyas vasıtasıyla asl’dan fer’a geçmesi istenilen şeydir. d) Ortak illet: Hem asl, hem de fer’de bulunan ortak nitelikter. İçki örneğinde; şarabı yasaklayan ayet “asl”, şarap hükmüne bağlanacak yeni içki çeşidi “fer’”, şarabın hükmü olan haramlık “hüküm” ve ortak nitelik olan “iskâr (sarhoş etme)” vafı “illet”tir. İlletle hikmet birbirinden farklıdır. Hikmet, hükme uygun bir vasıf olup, sınırlı olmayan ve birden çok bulunabilen özelliklerdir. Fakihlerin büyük çoğunluğuna göre, hükümler hikmete değil, illete dayanırlar.
(kaynak : Hamdi Döndüren).
|