Ehl-i Sünnetin ikinci itikad imamı sayılan Ebu’l-Hasen el-Eş’arî, 260/873 tarihinde Basra’da doğmuş, 324/935 veya 330/941 tarihinde Bağdat’ta vefat etmiştir. Asıl adı Ali, babasının adı İsmail’dir. İmam Eş’ari, önce Mu’tezileHz. Muhammed’i gördü ve yanlış yolda olduğunu anladı. Bu arada hocası Ebu Ali ec-Cubbâî’ye yönelttiği sorularla, onu susturdu ve Mu’tezile’den ayrıldı.
İmam Eş’arî bundan sonra vahyi akılla açıklayıp kuvvetlendirmeyi esas alan yeni kelâm metodunu benimsedi. Artık ehl-i sünnet mezhebinin savunucusu oldu. İmam Maturidi ile aynı devirde yaşayan Eş‘ari, inanç konularında onunla aynı görüşleri paylaşır. Aralarında ayrıntı üzerinde bazı farklar vardır. Meselâ; Maturidi, kalbdeki imanın bir bütün olduğunu, artıp eksilmeyeceğini söylerken, Eş’ari; imanın artıp eksilebileceğini ileri sürmüştür.
Maliki ve Şafiiler itikadda Eş’ari mezhebini benimsemişlerdir. Hanbelilere göre, fıkıh ve itikad mezhebi birdir. Onlar, Ahmed b. Hanbel’in mezhebinden ayrı bir itikad mezhebine bağlanmamışlardır.
İmam Eş’ari’nin başlıca eserleri şunlardır:
1) Makâlâtu’l-İslâmiyyîn; Eş’arî, bu eserinde mezhepler hakkında bilgi verir, ölçülü tenkitler yapar, ehl-i kıbleyi dinsizlikle ithamdan kaçınır ve müsamahalı bir yol izler.
2) el-İbâne an Usûli’d-Diyâne; bu eserde, Allah’ın görülüp, görülememesi, kelâmullah, istivâ, Allah’ın sıfatları, ecel, rızık, hidayet ve dalâlet gibi kelâm problemleri kitap ve sünnet ehlinin görüşlerine göre açıklanmıştır.
3) er-Risâle fî İstihsani’l-Havz; Eş’arî, bu eserde; kendisine bid’atçı diyenlere karşı ayet ve hadislerle cevap vermiş, dinde akıl yürütmenin mübah olduğunu ortaya koymuştur.
4) el-Luma; Eş’arî’nin kelâma dair görüşlerini içine alan önemli bir eserdir.114
İmam Maturidi ve İmam Eş’arî kendi devirlerinde ortaya çıkan bozuk akide, felsefe ve bid’atların önüne geçmiş, ayrılık ve bölünmelere fırsat vermemişlerdir.
Hamdi DÖNDÜREN